Structurele werkstress: een wolf in wolfskleren

Waar gaat dit blog over?

• Wat structurele werkstress doet
• Gedeelde verantwoordelijkheid bij werkstress
• Verontrustende cijfers over werkstress en schade
• Aansprakelijkheidsrisico werkgever
• Tips en Werkstress Onderzoek

Acute stress op het werk

Jaren terug werkte ik als manager in een organisatie met een groot bestuur. Het kwam twee keer per jaar bijeen. Tijdens die stevige vergaderingen was het mijn taak om ontwikkelingen te schetsen, stukken toe te lichten, vragen te beantwoorden en besluiten voor het komende halfjaar binnen te halen.

Altijd weer spannend.

De werkdruk in mijn job was, zacht uitgedrukt, zeer hoog. Mijn agenda (ik gebruikte nog papier) stond zó vol dat geen enkele aantekening nog opviel naast de andere.

Nadat ik een ochtend twee afspraken buiten de deur achter de rug had, begroette m’n secretaresse me op kantoor met de vraag “Ben je er klaar voor?”. “Waarvoor?” antwoordde ik.

“Voor de bestuursvergadering van straks natuurlijk”…

Bij het horen van die woorden werd het even donker voor m’n ogen. De reactie van mijn brein op de acute stressimpuls. Want het overviel me letterlijk.

Acute stressimpuls: het overviel me letterlijk

In de aanhoudende werkstress die in mijn functie ‘normaal’ was, had ik me die ochtend niet gerealiseerd dat er ‘s middags ook nog een grote bestuursvergadering op het menu stond. Mijn fout, maar toch.

Ik ben naar buiten gelopen, heb een kop koffie besteld op het terras naast het kantoor en heb mezelf herpakt. Goed ademhalen. De schrik laten wegvloeien. Het verstand weer ruimte geven.

De bestuursvergadering heb ik netjes kunnen doen. Natuurlijk had ik me goed ingelezen en zat alle informatie al in m’n hoofd. Maar dat besef je op zo’n stressmoment eventjes niet.

Structurele werkstress is iets anders dan een keer stress op je werk

Alleen mijn secretaresse en ik hebben het geweten. Waarom deel ik het voorval dan hier?

Omdat dit het verschil illustreert tussen een stressvolle gebeurtenis op je werk en structurele werkstress. In dit geval: een combinatie van beide, die laat zien dat structurele werkstress nóg meer werkstress genereert.

Een keertje een flink stressmoment op je werk kan je even uit balans brengen. Dat verwerk je wel. Maar elke dag opnieuw werkstress is slecht en corrosief. Daar moet je van weg zien te blijven en moet je je medewerkers tegen beschermen.

Elke dag opnieuw werkstress is slecht en corrosief

Groot gelijk als je zegt, dat we dit allemaal ‘eigenlijk wel weten’.

Des te kwalijker dus, dat verzuim en uitval door werkstress en de daaruit voortvloeiende persoonlijke schade en maatschappelijke kosten enorm zijn én lijken te blijven.

Weten is blijkbaar niet voldoende.

Wat structurele werkstress met mensen doet

Wat gebeurt er met mensen, als ze elke dag een te hoge werkstress ervaren? Wat zijn de effecten van structurele werkstress voor je medewerkers en voor je team?

Bekend is dat iedereen verschillend reageert op werkstress en dat iedereen er anders mee omgaat. Toch is er een grote lijn.

Die grote lijn is helaas, dat psychische aandoeningen op de 2e plaats van beroepsziekten staan, tijdelijk overtroefd door gerapporteerde longinfecties vanwege Covid-19. En eigenlijk staan psychische aandoeningen als beroepsziekte nog steeds op een trieste 1e plaats, want covid vindt zijn oorzaak niet in werk(druk) zelf.

Een aantal mogelijke gevolgen ¹ van ongezonde werkstress bij medewerkers:

• Slaapstoornissen
• Geheugenproblemen
• Overmatige vermoeidheid
• Vermindering van motivatie en prestaties
• Verminderde weerbaarheid

En als het omslaat in chronische werkstress:

• Schadelijke invloed op psychische gezondheid: o.a. angstreacties, overspanning, burn-out, depressie
• Schadelijke invloed op fysieke gezondheid: o.a. verhoogd risico op hartritmestoornissen, hogere bloeddruk, verzwakking immuunsysteem

Gelukkig besteden we tegenwoordig veel aandacht aan werkomstandigheden. Daarin is veel ten goede gekeerd, mede door de arbo-wetgeving. Die beperkt zich niet tot fysieke werkomstandigheden, maar richt zich ook op de psychosociale arbeidsbelasting.

Echter: als je ziet wat er op dát punt in de praktijk nog steeds onder de streep staat, is er kennelijk heel wat meer nodig.

Dat moet niet uit wetgeving komen, maar vóór alles uit onszelf. Uit gezond verstand en verantwoord beleid. Uit goed werkgeverschap en goed werknemerschap.

Werkstress aanpakken is een gedeelde verantwoordelijkheid

Waarom noem ik ook goed werknemerschap? Omdat werkstress aanpakken een gezamenlijke uitdaging is. Een gedeelde verantwoordelijkheid zo je wil.

Want ook als medewerker heb je de verantwoordelijkheid om je gezondheid en welzijn te bewaken. Bevlogenheid voor je werk mag niet ten koste van jezelf gaan.

Makkelijk gezegd, maar niet altijd makkelijk gedaan. Dat weet ik; dat blijkt ook wel uit de eerste alinea’s van dit verhaal.

Maar het onderwerp aankaarten en bespreken is iets dat je kan en moet doen.

Misschien denk je dat je werkgever, leidinggevende of personeelsfunctionaris best wel weet dat er bij jullie mensen gebukt gaan onder structurele werkstress.

Maar weet je wel zéker dat ze dat weten? Praat er met elkaar over.

Desgewenst kunnen jullie dat ook gezamenlijk doen, bijvoorbeeld als team. Een mini-workshop, waarin je in een veilige sfeer informatie uitwisselt, is daar heel geschikt voor. Darwin on the Job kan dat voor jullie verzorgen.

Ook als medewerker heb je de verantwoordelijkheid om je gezondheid en welzijn te bewaken

Tegelijk kun je kijken wat je zelf kunt doen. Moeilijk kunnen omgaan met tegenslag blijkt op dit moment een belangrijke stressfactor te zijn. Misschien zijn er factoren die niet alleen in je werk, maar ook daarbuiten liggen.

Soms “neem je je werk mee naar huis” en levert dat thuis extra stress op. Maar omgekeerd kan dat ook. Onderzoek het, vraag zo nodig hulp, en doe dat op tijd.

Cijfers over werkstress

De psychosociale arbeidsbelasting bij werkenden neemt al jaren toe. Dit komt onder meer tot uiting in toenemende werkstress en burn-outklachten. Gevolg: verminderde inzetbaarheid van medewerkers en toenemende verzuimkosten. Een paar actuele cijfers van TNO:

• 36% van de werknemers ervaart te hoge taakeisen.
• 37% van de werknemers noemt werkdruk of werkstress als reden voor verzuim.
• 40% van de werkgevers vindt werkdruk een belangrijk risico.
• 42% van de werknemers vindt dat er maatregelen nodig zijn tegen werkstress.
• 43% van alle verzuimkosten zijn het gevolg van werkstress.
• 1,3 miljoen (!) werknemers in Nederland (17%) hebben last van burn-out klachten.
• Verzuimkosten werkgevers (2020) vanwege werkstress per werknemer: 11.000 euro
• Totale verzuimkosten (2020) vanwege werkstress: 2,8 miljard euro
• Totaal aantal verzuimdagen (2021) vanwege werkstress: 11 miljoen dagen

Met een beetje googelen vul je dit rijtje gemakkelijk met nog meer alarmerende cijfers aan. Bijvoorbeeld over de door het CBS geconstateerde, zorgwekkende afname van de mentale gezondheid onder jongeren.

Inmiddels maakte het CBS bekend, dat de verzuimcijfers over het eerste kwartaal 2022 de hoogste zijn die ooit zijn gemeten. Na griep/verkoudheid worden psychische klachten, overspannenheid en burn-out het meest genoemd.

Hoeveel van dat soort cijfers hebben we nog nodig? Hoeveel mensen laten we nog schade oplopen, en hoeveel money down the drain?

Werkstress en aansprakelijkheid

Hoe zit het met aansprakelijkheid voor arbeidsuitval en gezondheidsschade? Betalen ziektekostenverzekeraars -en dus de consument- het financiële gelag? Betaalt de belastingbetaler de maatschappelijke kosten?

Welke rekening komt er bij de werkgever te liggen?

Op de schouders van werkgevers rusten überhaupt al grote financiële lasten. Want zij zijn feitelijk nu al ‘verzekeraars’ van een flink stuk werknemersrisico. Denk aan loondoorbetaling bij ziekte van werknemers als de werkgever daar niet voor verzekerd is.

Gaan werkgevers straks meer specifieke claims, of zelfs collectieve schadeclaims krijgen?

Hoeveel alarmerende cijfers hebben we nog nodig? En, komen er nieuwe claims?

Wie wordt verantwoordelijk gehouden voor werkstress-schade, in welke mate, en op grond waarvan?

Voer voor juristen, maar ook een rode lamp op het dashboard van werkgevers. Waarom?

In het strafrecht bestaat al heel lang zoiets als ‘voorwaardelijk opzet’.

De Hoge Raad heeft daar ooit een markante formulering voor gegeven: “zich willens en wetens blootstellen aan de geenszins als denkbeeldig te verwaarlozen kans” (dat een bepaald gevolg van je handelen of nalaten intreedt).

Voorwaardelijk opzet is ook in privaatrechtelijke rechtspraak (verzekeringsrecht) terechtgekomen, met de formulering “zich willens en wetens blootstellen aan de aanmerkelijke kans”. Het gaat dan om een kans die naar algemene ervaringsregels aanmerkelijk is te achten.

Een vraag die zich opdringt is: laten de algemene ervaringsregels (zie de cijfers) inmiddels zien, dat de kans op ziekte/uitval van werknemers door structurele werkdruk aanmerkelijk is?

Kan burn-out door onverantwoorde werkdruk in bepaalde gevallen worden aangemerkt als ‘door voorwaardelijk opzet veroorzaakt psychisch letsel’? En zo ja, welk aansprakelijkheidskaartje hangt daar dan aan, en voor wie?

Op dit moment is het al zo, dat burn-out ingevolge het werk in bepaalde gevallen als letselschade wordt aangemerkt. Kan je willens en wetens blootstellen aan de aanmerkelijke kans dat medewerkers in het bedrijf psychische schade oplopen, in bepaalde gevallen gekwalificeerd worden als voorwaardelijk opzet?

En zo ja: kan burn-out door onverantwoorde werkdruk onder voorwaarden worden aangemerkt als door voorwaardelijk opzet veroorzaakt psychisch letsel? Bijvoorbeeld wanneer helder en bekend is, dat het opgedragen werk iemand structureel overbelast? En welk aansprakelijkheidsetiket wordt daar dan voor de werkgever op geplakt?

Structurele werkstress is een wolf in wolfskleren, ook qua aansprakelijkheid

Laten we het zo ver niet laten komen. Ook als werkgever moet je dit vóór zijn. Slapende honden worden altijd een keer wakker, en slapende wolven ook. Het gezegde “voorkómen is beter dan genezen” is hier meer dan ooit van toepassing.

Stressfactoren reduceren: het gaat om de gezondheid van 1,3 miljoen mensen

Het gaat niet om een afgewaaide dakpan. Het gaat om de gezondheid van 1,3 miljoen mensen. Mensen die onmisbaar zijn voor de bedrijven, de economie, en niet te vergeten: voor zichzelf en voor hun dierbaren.

Per saldo betalen we de maatschappelijke kosten van een probleem dat nog steeds niet getackeld is. Wat in zekere zin impliceert, dat we het probleem tegen wil en dank financieren.

Gezondheidsschade en uitval door werkstress zijn echter niet afkoopbaar.

Structurele werkstress is een wolf in wolfskleren, met hooguit een sjaal van schapenwol om. Gemakkelijk te herkennen als je goed kijkt. In elk geval lijkt het heel wat meer op een wolf dan op een schaap.²

Loopt er in de organisatie een werkstress-wolf rond? Ga er adequaat mee om. Ben je werkgever, leidinggevende of HR professional? Overweeg de volgende opties:

• Onderzoek (meet) structureel de werkdruk- en werkstress beleving onder de medewerkers (werkdruk/werkstress onderzoek), zodat je er iets aan kunt doen.
• Investeer in reductie van stressfactoren die via dat onderzoek boven water komen.
• Geef medewerkers meer autonomie waar dat kan, en leer ze hoe ze ermee omgaan.
• Bied mensen ondersteuning in leren omgaan met tegenslag.
• Zorg voor duidelijkheid over doelen, taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden.
• Leg focus op wat goed gaat, en moedig dat aan (waarderen & faciliteren).
• Check periodiek de aansluiting tussen taken, talenten en ambities van de medewerkers.
• Investeer in opleiding, (team)ontwikkeling en zingeving.
• Investeer in een veilige en aantrekkelijke werkomgeving met sociale steun.
• Last but not least: praat met elkaar, luister naar signalen, en zet erop in.

Hoe doe je een werkdruk/werkstress onderzoek?

Een onderzoek naar de werkdruk/werkstress-beleving van medewerkers kan plaatsvinden door middel van interviews, vragenlijsten of een digitale werkstressmonitor. Dat is specialistenwerk.

Darwin on the Job informeert en adviseert hierover, en kan een werkdruk/werkstress onderzoek voor jullie uitvoeren. Zo’n onderzoek geeft een duidelijk beeld van welke punten je moet aanpakken.

Ook kunnen we je helpen om werkstressreductie te realiseren door middel van een plan van aanpak, begeleiding en training/coaching, gericht op versterken van samenwerking en teamkracht.

Ga bij voorkeur voor een structurele aanpak: een in tijd uitgezet traject, met een duidelijk doel en concrete stappen om dat te bereiken (bijv. begeleide gesprekken, trainingen, workshops). Het verdient zichzelf terug.

Bel voor informatie of een afspraak rechtstreeks met Anita Regout (Customer Succes Manager) op 06-23804576 of mail anita@darwinonthejob.nl.

1. Lijstjes zijn nooit volledig en verschijnselen hoeven niet cumulatief te zijn. De opsommingen zijn vooral belangrijk voor signalering en herkenning.
2. NB: Ik refereer hier uitsluitend aan het gezegde, in het volste respect voor mens en dier, en los van het debat over de positie van de wolf als herintreder in de Nederlandse natuur.