Stress in je Team? Oorzaken en Aanpak via de 5 Basisbehoeften

Marije van Duijne Strobosch

Trainer vitaliteit, stressmanagement en persoonlijk leiderschap. NOBCO/EMCC gecertificeerd coach met focus op persoonlijk leiderschap. Adviseur leiderschapsontwikkeling.
stress-team

Functioneert jouw team op de juiste spanning?

Stress op het werk is al jaren beroepsziekte nummer 1 in Nederland.

37% van de werknemers geeft stress op als oorzaak voor het verzuim. In 2019 hadden 1,3 miljoen Nederlandse werknemers burn-out gerelateerde klachten en de kosten van aan werkstress gerelateerd verzuim liggen inmiddels boven de 3 miljard euro per jaar (cijfers TNO).

De oorzaken voor stress kunnen liggen in de individuele werk- en/of privésituatie van de werknemer. Minder aandacht is er voor het gegeven dat ook teamwerk stress kan veroorzaken. In dit artikel gaan we in op wat de oorzaken voor teamgerelateerde stress kunnen zijn en wat je eraan kunt doen.

Stress: we laten het liever niet zien aan anderen

Wat is stress ook alweer?

Stress is een volautomatische reactie van brein en lichaam die aanslaat als iets dat belangrijk voor je is, wordt bedreigd (vrij naar Kelly McGonagal, psycholoog aan de Stanford Universiteit).

Dat iets mag je ruim opvatten; het kan zowel materieel als immaterieel zijn. Je gezondheid bijvoorbeeld, of die van je dierbaren. Je broodwinning. Je copyright of creatieve gedachtengoed. Als die gevaar lopen, maak je een stressreactie aan. Je oude breindelen staan op de overlevingsstand en zijn klaar om je te redden door te vechten of te vluchten.

Dat we iets spannend of bedreigend vinden, houden we vaak liever voor ons. Zeker in de werksituatie.

We zijn beducht voor gezichtsverlies of bang om buiten de groep te vallen. We proberen dan ook met man en macht om de fysiologische stressreactie tegen te houden, maar lichaam en brein zijn sterker.

Stem verheffen, over de tafel leunen, boos worden of met de vuist op tafel slaan zijn uitingen van stress-vechtgedrag. En kleiner maken, zachter en aarzelender gaan praten, onderwerpen vermijden en dichtklappen zijn tekenen van stress-vluchtgedrag.

Stress in een groep is zeer besmettelijk

Vooral in (professioneel) samenwerkingsverband doen we ons best om te conformeren. De – natuurlijke – neiging om erbij te willen horen en niet buiten de boot te willen vallen, is sterk.

Toch lukt het zeker in groepen niet altijd om spanningen buiten de deur te houden. Dat voelen we allemaal haarscherp aan: ‘Het overleg liep stroef.’ ‘De sfeer was niet top.’ ‘Er leek iets onderliggend aan de hand, maar ik kon de vinger er niet op leggen.’

We zijn – vanuit onze biologie – altijd alert op het gedrag van anderen. Als iemand stress meeneemt naar een groep of er gebeurt iets in de groep dat bij iemand stress veroorzaakt, reageren groepsgenoten daarop.

Het fysiologische systeem van de deelnemers denkt; ‘blijkbaar is er ergens een dreiging! Wat zou het zijn? Bedreigt het mij ook? Laat ik maar alvast een basis stressreactie aanmaken!’ Dit maakt dat stress in een groep heel besmettelijk is en groot effect kan hebben op het functioneren van de groep.

Oorzaken voor stress in een groep

Stress in een groep gaat over veiligheid. De neurowetenschapper David Rock identificeerde vijf basisbehoeften die ons gedrag in een sociale context beïnvloeden. Als deze behoeften niet worden vervuld, voelen mensen zich in de betreffende context niet prettig en vertonen ze eerder stressgedrag.

Deze diepliggende behoeften zijn: duidelijkheid over je rol en positie, zekerheid, autonomie, het gevoel ergens bij te horen en eerlijkheid (het SCARF-model: Status, Certainty, Autonomy, Relatedness en Fairness).

Als je in een groep merkt dat er veel spanning is die telkens terug keert, biedt het SCARF-model een handvat om dit samen te onderzoeken. Zichtbaar wordt welke sociale basisbehoeften onproductief groepsgedrag en belemmerende groepspatronen veroorzaken.

De 5 sociale basisbehoeften in de praktijk

Als status bijvoorbeeld in het geding is, zijn de rollen en posities in de groep onduidelijk. Bevoegdheden en hiërarchie zijn niet vanzelfsprekend. Dit werkt verwarrend en deelnemers aan de groep kunnen zich niet serieus genomen voelen.

De basisbehoefte zekerheid wijst op verwachtingen; is de opdracht helder en zijn er taakafspraken die iedereen kent en volgt? Hier ligt ook de vraag of de groep een opdracht heeft die past; sluit de klus aan bij de competenties van de groep en is deze voldoende uitdagend?

Autonomie in een groep gaat over controle, invloed en keuzeruimte. Heeft de groep de benodigde regelruimte en hebben de deelnemers in de groep regie over hun taken? Klopt de gekozen governance – zijn stuurgroepen sturend en projectgroepen uitvoerend? Het is funest voor de creativiteit als mensen geen autonomie ervaren. Wenselijk is een werkbare balans van duidelijke kaders en autonomie binnen die kaders.

Verbinding wijst dan weer naar de mate waarin de deelnemers zich thuis voelen in de groep. Is er voldoende gedeelde visie in de groep?

Een gezamenlijk onderzoek naar waarden en naar wat iedereen aantrekt in de opdracht kan hier verheldering brengen. Ook een relevante vraag is of er een mate van diversiteit en inclusie in de groep is die past bij de opdracht waar de groep voor staat.

Tot slot gaat gaat eerlijkheid over transparantie in de onderlinge afspraken en erkenning. Als medewerkers zich niet gelijkelijk behandeld voelen, zullen ze dit niet snel laten merken terwijl het visjes onder water zijn die snel gevaarlijke haaien kunnen worden, om het in Deep Democracy termen te zeggen.

Met de groep – al dan niet onder begeleiding – checken of de stoplichten van de 5 sociale basisbehoeften op groen, oranje of rood staan, geeft aanwijzingen waar de groep nog iets te doen heeft om de spanning te verminderen en de effectiviteit te verhogen.

Deze aanpak vermindert tegelijkertijd het risico dat medewerkers individueel stress ervaren. In een veilige groep is het immers fijn (samen)werken!

Darwin on the job biedt begeleiding bij het onderzoeken en verminderen van stress in je team, onder meer aan de hand van het SCARF-model.

Sinds kort is ook de nieuwe e-learning “Hoe werkt stress voor jou?” beschikbaar! Met deze training krijgt de individuele medewerker inzicht in zijn eigen stress en krijgt hij tips aangereikt om met stress om te gaan.

Marije van Duijne Strobosch

Trainer vitaliteit, stressmanagement en persoonlijk leiderschap. NOBCO/EMCC gecertificeerd coach met focus op persoonlijk leiderschap. Adviseur leiderschapsontwikkeling.